De Crusoé à Robinson. Peut‑on échapper à la fiction ? Les tergiversations de la prose de Kazimierz Brandys

Résumé En Fr Pl

The prose of Kazimierz Brandys shows a constant questioning about its narrative structures. It reveals different tricks concerning the organization of the literary fiction: crypto-biography, mixing genres and styles, decomposition of discursive forms, self-creation, self-review (reinterpretations of previous works on the principle of distancing), romantic stylization, etc. Writing signs are pathetically opposed with notes of diarist tirelessly scrutinizing the daily realities. The rhetoric of the author of Letters to Ms Z never disregards the horizon of the readers expectations, Theartistic project of The Notebooks seems to be carried out through a dialectic confrontation (voluntarily articulated) between romantic fiction and the logbook. Indeed, Autobiography establishes a kind of separation between the two programmed me (the one of the statement, and of the enunciation), between the wrinting person and the described character. Moreover, at any time the purpose is to update the vision of«realistic» things perceived, without sacrificing the consciousness, the fundamental concern of literary performance. Brandys tries to snatch the romance of its only narrative function, creating fables and stories, and invest alongside another duty, that of restoring a privileged contact with the surrounding world.

la prose de Kazimierz Brandys exhibe un questionnement constant à propos de ses structures narratives. On y découvre différents stratagèmes au niveau de l’organisation de la fiction littéraire : crypto-biographie, mélange de genres et de styles, décomposition des formes discursives, auto-création, auto-commentaire (relectures des oeuvres précédentes selon le principe de la distanciation), stylisation romantique, etc. Les signes de l’écriture s’opposent de manière pathétique aux notes de diariste scrutant inlassablement les réalités quotidiennes. La rhétorique de l’auteur de Lettres à Madame Z ne fait jamais abstraction de l’horizon d’attente des lecteurs du moment, ceux qui abordent le texte dans un lieu et un tempsbien définis. Le projet artistique des Carnets semble être mené à bien à travers un affrontement dialectique (volontairement articulé) entre la fiction romanesque et le journal de bord. C’est bien l’autobiographie qui établit une sorte de séparation programmée entre les deux moi (celui de l’énoncé, celui de l’énonciation), entre la personne écrivant et le personnage qu’elle décrit. De surcroît, il s’agit à tout moment de réactualiser la vision « réaliste » des choses perçues au fil des jours, sans toutefois renoncer à la conscience, au souci fondamental de la performance littéraire. Brandys s’efforce d’arracher le roman à sa fonction exclusivement narrative, génératrice de fables et de récits, pour l’investir parallèlement d’un autre devoir, celui de restaurer un contact privilégié avec le monde ambiant.

Proza Kazimierza Brandysa ujawnia liczne eksperymenty narracyjne. Przybiera ona formy gatunkowe takie jak krypto-biografia, powieść auto tematyczna, powieść epistolarna, wywiad radiowy, reportaż, nota do wydawcy, scenariusz filmowy itp. Eseizacja opowiadań, estetyka fragmentu, montaż utworu z kawałków innych tekstów, to typowe cechy wypowiedzi sylwicznych. Natomiast mniej więcej od połowy lat siedemdziesiątych autor Nierzeczywistości i Ronda próbuje systematycznie łączyć formułę wypowiedzi powieściowej z dokumentaryzmem. Odtąd właśnie autobiografia, jako określone i wybrane miejsce kreacyjnych zmagań, pozwala Brandysowi na programowe rozszczepienie “ja” autorskiego od “ja” bohatera opowiadającego. Metoda ta prowadzi go nieuchronnie do załamań i falowań głównych linii kompozycyjnych. Technika przebrań fabularnych oraz dialektycznych zderzeń świata fikcjonalnego z rzeczywistym rzuca podwaliny pod oryginalny rodzaj poetyki, której ramy umacniają się w miarę jak doskonalą się środki warsztatowe pisarza od powieści do dziennika i od dziennika do powieści. Przygody Robinsona jawią się nam, w zestawieniu z Rondem, Miesiącami czy Zapamiętanym jako częściowy (choć nie całkowity) powrót do literackiej fikcji sensu stricto, a przynajmniej do kilku jej koronnychatrybutów. Tak więc w konsekwencji zwycięża świadoma gra z czytelnikiem, którastaje się atrakcyjną sprężyną utworu. Przeszczep fikcji w prawdziwe przeżycia autoranie udaje się, albowiem fikcja i nieprawda to dwie różne sprawy nie przystające dosiebie. Po przeczytaniu tej powieści mamy wrażenie, że Kazimierz Brandys jest świadomfaktu, iż “autentyczna”, godna zaufania autobiografia, gdyby nawet przyjąć, żetaka istnieje, może co najwyżej, biorąc pod uwagę niedoskonałość wszelkiej konwencjireality show, pretendować do rangi nieudanej tragedii.