Socio-Professional Approach of the Brussels Population in 1783. The urbanization of Belgium in the Early Modern Period is not an entirely new subject. On the contrary, considerable progress has been made recently. However, the subject has not been fully examined yet in spite of several successive research projects. For example, there is still no operational list of places in Belgium that were considered as cities from 1500 until 1800. On the other hand, the urbanization as a process has hardly been looked into in the context of systems analysis. These findings have encouraged us in a first stage to draw up a repertoire of the Belgian cities in modern times. We then used the available data in order to gain insight in the cities' dynamics. Through the prism of the distribution of cities according to their size, of the rank-size adjustments, of the model of generations of cities and of the allometric coefficients, we can see that the logic behind the organization of the urban system has been radically changed during the XVIIIth century. Therefore, the expansion of the system no longer comes forth from the rapid development of the entities with the highest population (> 20,000 inhabitants), however it feeds itself with the upcoming of places belonging to the intermediate and lower ranks of the hierarchy. This phenomenon is closely linked to the migration of the industry towards the countryside, which takes place mainly in the Eastern and Western Flanders provinces. The analysis also shows the inadequate integration of space in Belgium from the XVIth until the xvmth century, in which sub systems co-exist, but do not perfectly fit together. The urban configuration of Belgium in the modern era gives an image of a fragmented country that has refused to centralize around a big metropolis. In short, the urbanization of Belgium during the Ancien Régime is largely caused by economic and political factors.
Le dénombrement de 1783 répartit les 74 427 habitants de Bruxelles, soit en gros la population de droit, en sept catégories socio-professionnelles. Les 40 quartiers sont, dans leur majorité, marqués à chaque fois par une coloration sociale dominante. La rue paraît toutefois le cadre le plus approprié pour pratiquer ce type d'observation. La mosaïque dégagée par un tel agencement met mieux en évidence les clivages . Une frange importante de la population ouvrière et pauvre vit dans l'espace qui sépare l'enceinte primitive des nouveaux remparts. Contrairement au schéma habituel, cette homogénéité est rompue, en l'occurrence du côté est. Liée notamment à de nouvelles urbanisations, une large percée des nantis a chassé les défavorisés. La césure qu'introduit la première enceinte se marque mieux en matière de densité. A défaut de disposer du nombre de maisons, l'encombrement relatif selon les groupes sociaux a été esquissé par le calcul de densités, par rue et par mètre linéaire. Cette approche a été possible grâce à la digitalisation d'un plan contemporain fiable. A partir de là, un mesurage précis de la voirie a pu être effectué avec l'aide de l'ordinateur. Le recours aux almanachs a permis de déterminer les lieux d'exercice de certaines professions et de constater ainsi des regroupements spécifiques.
Socio-professionele benadering van de Brusselse bevolking in 1783. De verstedelijking van België in de Nieuwe Tijd is als onderwerp niet nieuw. Integendeel, onlangs werden er nog belangrijke vorderingen geboekt. Maar ondanks aile werkzaamheden blijven er binnen deze materie nog heel wat onderzoeksmogelijkheden over. Er is bijvoorbeeld nog altijd geen bruikbare lijst van Belgische plaatsen die tussen 1500 en 1800 als steden werden beschouwd. Anderzijds werd het verstedelijkingsproces nauwelijks bestudeerd in het kader van de systeemleer. Deze bevindingen hebben ons ertoe aangezet om in een eerste fase een repertorium op te stellen van de Belgische steden van het moderne tijdperk. Vervolgens gebruikten we de beschikbare gegevens om inzicht te verwerven in de dynamiek van de steden. Door het prisma van de indeling van de steden volgens hun grootte, van de aanpassingen ranggrootte, van het model van de generaties van steden en van de allometrische coëfficiënten, zien we dat de logica achter de organisatie van het stedelijk netwerk in de XVIIIde eeuw radicaal wordt gewijzigd. Derhalve is de uitbreiding ervan niet meer het gevolg van de sterke ontwikkeling van de entiteiten met de grootste bevolking (> 20 000 inwoners), maar wordt ze gevoed door de opkomst van de plaatsen die behoren tot de tussenliggende en lagere hiërarchische rangen. Het fenomeen sluit aan bij de trek van de industrie naar het platteland, iets wat zich voornamelijk voordoet in de provincies Oosten West-Vlaanderen. Uit de analyse blijkt eveneens de gebrekkige ruimtelijke integratie in België in de periode van de XVIde tot de XVIIIde, met naast elkaar bestaande sub-systemen die niet perfect in elkaar grijpen. De stedelijke configuratie van België in de moderne tijd geeft een beeld van een verbrokkeld land dat zich niet rond een grote metropool wilde centraliseren. Kortom, het verstedelijkingsproces van België tijdens het Ancien Régime werd grotendeels beinvloed door economische en politieke factoren.
