Polska pamięć – dzisiaj. Co pozostaje? Trwały ślad i mechanizmy niepamiętania

Résumé Pl En

Kluczową sprawą dla polskiej kultury – tak porozbiorowej, jak obecnej – jest przeciwstawienie dwóch rozmaicie aktualizowanych, historiozoficznych matryc pamięci. Matryca narracji podmiotowej akcentuje, że Polacy byli zawsze albo prawie zawsze sprawcami czy “autorami” polskich dziejów. Moment historiotwórczego aktywizmu (kolektywnej sprawczości) jest w niej wysuwany na plan pierwszy. Pamięciowa matryca podważonej podmiotowości akcentuje, że Polacy – przynajmniej od czasów rozbiorów, a może i wcześniej – nie byli czynnymi sprawcami czy “autorami” własnych dziejów. To właśnie te dwie matryce odgrywają w konstytuowaniu polskiej pamięci rolę szczególną. Potrafią one funkcjonować poza sferą bezpośredniej aksjologii politycznej, łącząc w sztuce pamiętania oraz niepamiętania różne grupy Polaków, także silnie ze sobą zaantagonizowane.

A key issue for Polish culture – post-partition as well as now – is the juxtaposition of two differently actualized historiosophical matrixes of memory. The matrix of the subjective narrative stresses that the Poles have (almost) always been agents or ‘authors’ of Polish history. This position foregrounds the moment where history is actively created through collective agency. By contrast, the matrix of the undermined subjectivity suggests that Poles – at least since the nation’s partitions, but perhaps even before – have not been active agents or ‘authors’ of their history. These two matrixes are key to Polish memory. They are able to function beyond the sphere of immediate political axiology, and to connect, in the art of remembering and forgetting, different groups of Poles, even those that are strongly antagonistic.