Panagia Portaïtissa of Kydonies / Ayvalık: the Consequences of the 1923 Population Exchange for a metochion of the Athonite Monastery of Iveron

Résumé En Fr Tr

: a late 19th century former Rum Orthodox shrine and Athonite metochion stands in the old quarter of the Aegean coastal city of Ayvalık / Kydonies. Once graced with the name Portaïtissia [Πορταϊτίσσηα] in dedication to the icon of Panagia Portaïtissa (Our Lady the Gatekeeper) preserved at Iveron Monastery, the stone building, monks’ quarters, and surrounding garden are private property. Important information from unpublished archival sources written in Ottoman Turkish and Greek sheds new light on a sacred site formerly insufficiently analysed through secondary narratives. Accordingly, multiple layers of the unconventional history of the shrine shall be uncovered during the turmoil of the late Ottoman and early Republican eras until today. The objective of this study is twofold. Firstly, to reveal the material consequence of the population exchange for Christian Orthodox places of worship through the little-studied case of a former metochion belonging to the 10th century Athonite monastery of Iveron. Secondly, to understand the relations between the Mount Athos, the Ottoman Empire and later the Turkish Republic during two consecutive eras and the complex consequences of the 1923 Lausanne Treaty’s article of the Population Exchange on Christian Orthodox places of worship, and specifically Athonite metochia.

 : dans un vieux quartier de la ville côtière égéenne d’Ayvalık/ Kydonies, l’ancien sanctuaire grec orthodoxe du metochion athonite a été construit à la fin du xixe siècle et dédié à l’icône de la Panagia Portaïtissa (Notre Dame, Gardienne de la porte) conservée au monastère d’Iveron du mont Athos en Grèce. L’église en pierre, le logement des moines et le jardin sont aujourd’hui une propriété privée. Des informations importantes, venues d’archives inédites écrites en turc ottoman et en grec, jettent une lumière nouvelle sur un site sacré jusque-là peu étudié. Dans cet article, plusieurs aspects de l’histoire tourmentée du sanctuaire de la fin de l’ère ottomane jusqu’à aujourd’hui sont mis au jour. L’objectif de cette étude est double. En premier lieu, révéler les conséquences matérielles de l’échange de populations sur les lieux de culte chrétiens orthodoxes à travers le cas peu étudié d’un metochion appartenant au monastère athonite d’Iveron. En second lieu, comprendre les relations entre le Mont Athos, l’Empire ottoman et la République turque au cours de deux époques consécutives et les conséquences complexes du traité de Lausanne sur les lieux de culte chrétiens orthodoxes et particulièrement sur les metochia athonites.

Özet : 19. yüzyılın sonlarına ait eski bir Rum Ortodoks tapınağı ve Aynaroz mülkü, Ege kıyı kenti Ayvalık / Kydonies'in eski mahallesinde bulunuyor. Bir zamanlar Iveron Manastırı'nda korunan Panagia Portaïtissa'nın (Muhafız Meryem Ana) ikonuna ithafen Portaitissia (Πορταϊτίσσηα) adıyla anılan taş bina, keşiş odası ve çevresindeki bahçe özel mülktür. Osmanlı Türkçesi ve Yunanca yazılmış, yayınlanmamış arşiv kaynaklarından elde edilen önemli bilgiler, daha önce ikincil anlatılarla yetersiz bir şekilde analiz edilen kutsal bir mekana yeni bir ışık tutuyor. Buna göre, tapınağın geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet dönemlerinin kargaşası sırasında günümüze kadar birçok katmanı ortaya çıkarılacaktır. Bu çalışmanın amacı iki yönlüdür. İlk olarak, Hıristiyan Ortodoks ibadethaneleri için yapılan nüfus mübadelesinin maddi sonuçlarını, 10. yüzyılın Iveron Athonite manastırına ait çok az çalışılmış eski bir mülk vakası aracılığıyla ortaya çıkarmak. İkinci olarak, iki ardışık dönemde Aynarozö Osmanlı İmparatorluğu ve daha sonra Türkiye Cumhuriyeti arasındaki ilişkileri ve 1923 Lozan Antlaşması'nın Nüfus Mübadelesi maddesinin Hıristiyan Ortodoks ibadethaneleri ve özellikle Aynaroz mülkünü üzerindeki karmaşık sonuçlarını anlamak.