Puits à roue élévatrice (αλακάτιν) et godets de terre à Nicosie aux époques latine, ottomane et anglaise

Résumé Fr El En

L’exploration archéologique du site de l’Arkipiskopi dans la vieille ville de Nicosie, conduite par Fryni Hadjichristofi et son équipe (Département des Antiquités de Chypre) de 2009 à 2011 puis en 2016, a mis au jour les vestiges d’un puits à roue élévatrice appelé à Chypre αλακάτιν/alakatin et plus habituellement connu dans le monde méditerranéen sous le nom de sakieh. S’il en existe des exemplaires plus anciens dans l’île, c’est la première machine hydraulique à traction animale permettant de puiser l’eau dans un puits profond fouillée à Nicosie pour les époques latine, ottomane et anglaise. Cette étude entend d’abord examiner et interpréter les vestiges de ces structures au regard des informations livrées par des documents d’archives et des récits de voyageurs, des dessins de la fin du xvie et du début du xviiie siècle, un plan de 1882 et le cadastre de 1948, afin d’en mieux saisir les contextes de fonctionnement sur une longue durée. Elle présente aussi les godets de terre fixés sur la roue pour le puisage de l’eau et qui, à de rares exceptions, ont complètement échappé aux études céramologiques conduites dans l’île.

Η αρχαιολογική εξερεύνηση της Αρχιεπισκοπής στην παλαιά πόλη της Λευκωσίας, που διεξήχθη από την Φρύνη Χατζηχριστοφή και την οµάδα της (Τµήµα Αρχαιοτήτων Κύπρου) από το 2009 έως το 2011 και στη συνέχεια το 2016, έφερε στο φως τα κατάλοιπα ενός µαγγανοπήγαδου που ονοµάζεται στην Κύπρο αλακάτιν και είναι γνωστό στο µεσογειακό κόσµο ως sakieh. Αν και υπάρχουν αρχαιότερα πηγάδια αυτού του είδους στο νησί, είναι το πρώτο υδραυλικό ζωοκίνητο µηχάνηµα, που επιτρέπει την άντληση νερού από ένα βαθύ πηγάδι, που έχει ανασκαφεί στη Λευκωσία για τη λατινική, οθωµανική και βρετανική περίοδο. Η µελέτη αυτή επιχειρεί αρχικά να εξετάσει και να ερµηνεύσει τα κατάλοιπα αυτών των κατασκευών µε βάση τις πληροφορίες που προσφέρουν αρχειακά έγγραφα και διηγήσεις περιηγητών, σχέδια του τέλους του 16ου και των αρχών του 17ου αιώνα, µια κάτοψη του 1882 και το κτηµατολόγιο του 1948, ώστε να κατανοήσουµε καλύτερα το περιβάλλον µέσα στο οποίο λειτούργησε σε µια µακρά χρονική περίοδο. ∆ιαθέτει επίσης πήλινα αγγεία στερεωµένα στον τροχό για την άντληση του νερού και τα οποία, µε σπάνιες εξαιρέσεις, δεν απασχόλησαν καθόλου τις µελέτες κεραµεικής που διεξήχθησαν στο νησί.

The archaeological exploration of the Arkipiskopi site in the old town in Nicosia, carried out by Fryni Hadjichristofi and her team (Cyprus Department of Antiquities) from 2009 to 2011, and again in 2016, uncovered the remains of a well with pully wheels, known in Cyprus as αλακάτιν/alakatin and more usually known in the Mediterranean by the term sakieh. While earlier examples do exist on the island, this is the first animal-drawn hydraulic machine that allowed water to be taken from a deep well uncovered in Nicosia for the Latin, Ottoman and English eras. First of all, this study will examine and interpret the remains of these structures alongside information garnered from the archives, travellers’ accounts, drawings from the late 16th and early 18th centuries, a map dating from 1882 and the 1948 land register, in order to better grasp the context of the well and how it functioned over a long period of time. It will also present the terracotta pots fixed to the wheel for the purpose of collecting water that, for the most part, have not been covered at all by studies of ceramics on the island.