Cum tamen aduersos cogor habere deos (Rome, -50)… Manducando filius meus panem ego morieba de famen (Burgos, + 950) : le latin et ses métamorphoses en diachronie longue, des fluctuations du latin classique aux nouvelles régulations du protoroman

Fiche du document

Date

2019

Type de document
Périmètre
Langue
Identifiant
Collection

Persée

Organisation

MESR

Licence

Copyright PERSEE 2003-2024. Works reproduced on the PERSEE website are protected by the general rules of the Code of Intellectual Property. For strictly private, scientific or teaching purposes excluding all commercial use, reproduction and communication to the public of this document is permitted on condition that its origin and copyright are clearly mentionned.



Citer ce document

Michel Banniard, « Cum tamen aduersos cogor habere deos (Rome, -50)… Manducando filius meus panem ego morieba de famen (Burgos, + 950) : le latin et ses métamorphoses en diachronie longue, des fluctuations du latin classique aux nouvelles régulations du protoroman », Archivum Latinitatis Medii Aevi (documents), ID : 10.3406/alma.2019.2568


Métriques


Partage / Export

Résumé La En Fr

Opusculum illud conatur paucis exponere uerbis, quibus nouis inuentis documentis atque qua meliore ratione interpretandi instituta, nunc tandem clarius securiusque de lingua latina mutata e romana antiqua norma in nouum rusticum medii aeui usum, rationem liceat reddere. Quod factum est expletis per quasi saeculum medium inuestigationibus noui modi, quae quidem noua elicitae sunt ex cogitatione, quae scientia de coniunctione inter linguas ac mores in societate hominum hodie nuncupatur. Qua scientia uti soliti sunt hoc tempore haud pauci docti, quippe qui itinere communi tam de ultimi imperii romani ac de prioris medii aeui actis, quam de latina siue romana philologia, quamque de grammatica arte inquirerent. Primo, nouum temporis spatium ab tertio usque ad septimum saeculum extensum, atque nouam rem propriam, quae «latinophonia ultima » dicitur, definit, utrumque sic quidem ut uerbum proprii generis tam e temporum ordine quam e partium genere constitutum, ideoque inter latinophoniam ueterem et romanophoniam priorem illatum. Iterum, sententiam communem explodit qua, cur lingua latina ad pessimum mutata fuerit, ab obsoleta causa pendit latinae linguae toto orbe tabescentis perituraeque decadente immo potius pereunte studio litteralium artium. Rursus autem rationes erigit intimas ac uiuaces, quaequidem motus magni momenti impulserunt e quibus mutatio orsa sit alta. Tertio, documenta ad res gerendas scripta profert nonnulla, quorum litterata lingua non «ueteris » sed «noui » latini specie excussa esse uidetur, id est romanae rusticae linguae, quae persaepe olim celata, nunc se ipsa celat sub simulante latinam litteram tegumento, seu ordinato seu errante, cum illa aetate rerum agentes ciues humanarum curarent ipsi ut inter uerba et scripta extensam scilicet intermissionem callide cohibuisse uiderentur. Quam ob rem historia romanarum linguarum rusticarum ab scriptis monumentis elaborata ab ipso octauo saeculo incipi decet.

This paper aims at building a synthesis about the last discoveries and improvements in the field of linguistic evolution from classical Latin to early Romance, after half a century of innovative research due to the new concept of diachronic sociolinguistics operated in a common convergence by a noteworthy number of resarchers working as well in late antique and high medieval history as in Latin or Romance philology or in linguistics. First, it delineates a new chronological zone, extending from the third to the seventh century, and a new specific object, the so called ‘ late Latinophonia’, both of them outlined as a specific, chronologically and typologically, mediate term between classical Latinophonia and archaïc Romanophonia. Second, it rebukes the inappropriate explanation of this deep linguistic change by the old-fashioned account of a general decaying of Latin as a deadly consequence of an alleged «decadent » civilisation, and reversely insists upon the preeminent role of internal positive factors performing the metamorphosis. Third, it quotes many pragmatic documents whose written langage must be no longer typified as «old » Latin but as «new » Latin, that is to say archaïc Romance, in very highly frequent instances hidden (in the past) and hiding (in modern times) under a regular or an irregular Latin-like way of writing, the very actors of these centuries filling skillfully the alleged gap between spoken and written language : the written story of the romance languages has to start as soon as the eighth century.

Cet article a pour but de présenter une synthèse à propos des découvertes et progrès récents dans le domaine de l’évolution langagière du latin classique au protoroman, après un demi-siècle de recherche innovante due au concept neuf de sociolinguistique diachronique mis en oeuvre dans une convergence commune par un nombre significatif de chercheurs travaillant aussi bien en histoire de l’Antiquité tardive et du haut Moyen Age qu’en philologie latine et romane, et qu’en linguistique. En premier lieu, il définit une nouvelle zone chronologique s’étendant du troisième au septième siècle et un nouvel objet spécifique, la dite «latinophonie tardive » , tous deux définis comme un terme intermédiaire spécifique, du point de vue tant chronologique que typologique, entre la latinophonie classique et la romanophonie archaïque. En second lieu, il réfute l’explication de ce profond changement langagier par le recours démodé à une décomposition générale du latin en tant que conséquence mortelle d’une civilisation «décadente » , et il insiste à rebours sur le rôle éminent des facteurs internes positifs à l’oeuvre dans cette métamorphose. En troisième lieu, il cite une série de documents pragmatiques dont la langue écrite doit être caractérisée non plus comme du «vieux » latin, mais comme du latin «nouveau » , autrement dit du roman archaïque, fréquemment caché (dans le passé) et se dissimulant (dans le présent) sous une graphie latiniforme, régulière ou erratique, comme les propres acteurs de ces siècles comblaient adroitement le fossé invoqué entre la langue parlée et la langue écrite : l’histoire documentée par écrit des langues romanes doit ainsi commencer dès le huitième siècle.

document thumbnail

Par les mêmes auteurs

Sur les mêmes sujets

Exporter en