« Color siderum ». La dorure des figurines en terre cuite grecques aux époques hellénistique et romaine

Résumé El En Fr

«Color siderum » . Η χρύσωσις των ελληνικών πήλινων ειδωλίων κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή. Η έρευνα που διεξάγεται εδώ και δεκαπέντε χρόνια στο Μουσείο του Λούβρου σχετικά με την πολυχρωμία των ελληνικών πήλινων ειδωλίων επικεντρώθηκε στη μελέτη της τεχνικής της χρύσωσης. Το άρθρο πραγματεύεται ένα σύνολο είκοσι ειδωλίων, που χρονολογούνται από τον 4ο αι. π. Χ. έως το 2ο αι. μ. Χ. και προέρχονται κυρίως από την ηπειρωτική Ελλάδα (Αττική, Βοιωτία) και τη Μικρά Ασία. Γίνεται προσπάθεια, μέσω της εξέτασης των επιφανειακών υπολειμμάτων μετάλλου, να αναγνωριστεί το μέρος της δουλειάς που αναλογεί στο ζωγράφο και/ ή στον επιχρυσωτή. Η ξέταση με βιντεομικροσκόπιο και η μη καταστροφική σωματιδιακή και δομική ανάλυση του φύλλου χρυσού, των στρωμάτων της βάσης και της προετοιμασίας οδηγούν στην αποκατάσταση των βημάτων της διαδικασίας της χρύσωσης και στην αναγνώριση της υψηλής εξειδίκευσης των εργατών. Η μελέτη αυτή επιτρέπει την επανεξέταση της σημασίας των έργων.

“ Color siderum”. Gilding on Greek terracotta figurines in Hellenistic and Roman times. Research on the polychromy of Greek terracotta figurines has been carried out at the Louvre museum over the last fifteen years. The study has focused on the art of gilding (chrysôsis in Greek) and its ancient craftsmanship. Results are presented here on some twenty objects of Attic, Beotian, South-Italian and Eastern Greek production (Myrina, Smyrna), dated to the fourth century BC – second century AD. Through a careful autopsy of the remaining physical evidence, the aim is to better understand and characterize the degree of technicality involved (did it require the specific expertise of a gilder ?). The study includes an in-depth examination of the figurines with a digital video-microscope, and non-invasive elemental and structural analysis of the gold leaf, ground (“ bolus”) and preparation layers. It discusses processes in the gilder’s work and allows for a better appreciation of the high quality of workmanship involved. It concludes with reflections on the function of the objects.

La recherche menée depuis quinze ans au musée du Louvre sur la polychromie des figurines grecques en terre cuite s’est attachée notamment à l’étude des pratiques artisanales de la dorure (en grec chrysôsis). L’enquête qui suit a porté sur un ensemble d’une vingtaine de figurines, datées du ive s. av. J.-C. au IIe s. apr. J.-C., fabriquées essentiellement en Grèce continentale (Attique, Béotie) et micrasiatique. Elle se propose, par l’examen des vestiges métalliques superficiels, de distinguer la part de travail qui revient au peintre et / ou au doreur. Le relevé précis par vidéo-microscopie et l’analyse non invasive élémentaire et structurale de la feuille d’or, de l’assiette («bol » ) et de la préparation permettent de retracer les différentes étapes du travail de la dorure comme de souligner la haute qualification de ces artisans. L’étude ainsi menée permet in fine de revisiter le statut de ces oeuvres.