The reassignment of a chirograph issued between December 1217 and April 1218 (Lille, Archives départementales du Nord, J 362) to the City aldermen (“échevinage de la Cité”) in Tournai sheds new light on the earliest urban chirographs from this town, whose archive was burnt down in 1940. This chirograph appears to be the oldest preserved in original for this jurisdiction, and the first written in French. It records a debt contracted by Mathieu II, lord of Ère in the Tournai area, to two citizens of Douai for the purchase of 80 modii of wheat, which exemplifies the vitality of regional grain trade in the early 13 th century. It also offers an opportunity to investigate the dawn of this documen-tary form distinctive of Northern French and Belgian towns, still a poorly studied issue. The dating of Tournai’s early chirographs needs revision. They show up in Latin shortly before 1200, and switch to French in the second decade of the 13 th century. Among other pioneer towns in the use of chirographs, only Saint-Omer also experienced a Latin phase, attested in 1209-1210. In Saint-Quentin and Arras, only vernacular acts are preserved, from 1218 and 1221 onwards. The same is true for Douai, whose inhabitants, as shown by Mathieu of Ère’s debt, were familiar with chirographs before they turned to them in 1224. Urban chirographs appeared in a dynamic, highly urbanized region, with close ties to England, yet also affected by conflicts between the king and the counts of Flanders, which may have fostered the need for written guarantees.
La réattribution à l’échevinage de la Cité de Tournai d’un chirographe émis entre décembre 1217 et avril 1218 (Lille, Archives départementales du Nord, J 362) jette un nouvel éclairage sur les premiers chirographes échevinaux dans cette ville, dont les fonds communaux ont brûlé en 1940 : cet acte est en effet le plus ancien original conservé et le premier en français de cette juridiction. Cette reconnaissance de dette pour l’achat de 80 muids de blé à deux bourgeois de Douai par Mathieu ii, seigneur d’Ère en Tournaisis, reflète le dynamisme du commerce régional de grains au début du XIIIe siècle. Mais son étude permet surtout d’aborder la question, mal étudiée, de l’apparition de cette forme documentaire propre aux villes du nord de la France et de la Belgique actuels. La chronologie des premiers chirographes tournaisiens fait ici l’objet d’une révision. Apparus en latin peu avant 1200, ces actes passent au français dès la seconde décennie du XIIIe siècle. Parmi les autres villes pionnières du chirographe, seule Saint-Omer a aussi connu une phase latine, attestée en 1209-1210. À Saint-Quentin et Arras, on ne conserve que des actes vernaculaires, à partir de 1218 et 1221. Même chose à Douai, où la dette de Mathieu d’Ère démontre que le genre était connu avant son adoption locale en 1224. Le chirographe échevinal est apparu dans une région dynamique, très urbanisée, en contact étroit avec l’Angleterre, mais également marquée par des conflits entre le roi et les comtes de Flandre qui ont pu susciter un besoin accru de garanties par l’écrit.
De nieuwe toeschrijving van een tussen december 1217 en april 1218 uitgegeven chirograaf (Lille, Archives départementales du Nord, J 362) aan de Stadsschepenbank (“échevinage de la Cité”) te Doornik, werpt een nieuw licht op de eerste schepenchirografen uit deze stad, waarvan het archief in 1940 in vlammen opging. De chirograaf is voor deze jurisdictie immers zowel het oudste bewaard gebleven origineel, als het eerste in het Frans geschreven stuk. Deze schulderkenning door Mathieu ii, heer van Ère in het Doornikse, voor de aankoop van 80 mudden tarwe bij twee burgers van Dowaai, weers-piegelt het dynamisme van de regionale graanhandel aan het begin van de 13 de eeuw. Maar ze laat vooral toe een nieuw licht te werpen op de onderbes-tudeerde verschijning van dit soort documenten, eigen aan de steden gelegen in het huidige Noord-Frankrijk en België. De chronologie van de eerste Door-nikse chirografen wordt hier herzien. Deze aktes, die kort voor 1200 verschenen waren in Latijnse vorm, werden vanaf het tweede decennium van de 13 de eeuw in het Frans opgesteld. Van de andere pioniersteden op het vlak van chirografen is Sint-Omaars de enige die ook een Latijnse fase heeft gehad, gekend door docu-menten uit 1209-1210. Voor Saint-Quentin en Atrecht zijn alleen aktes in de volkstaal bewaard gebleven, vanaf 1218 en 1221. Hetzelfde geldt voor Dowaai, maar de schulderkenning van Mathieu van Ère toont dat het genre er al bekend was voor 1224, datum van de oudste bewaarde lokale chirograaf. Schepenchiro-grafen zijn verschenen in een dynamische, sterk verstedelijkte regio, die nauwe contacten onderhield met Engeland, maar ook getroffen was door conflicten tussen de koning en de graven van Vlaanderen, wat wellicht geleid heeft tot een grotere behoefte aan schriftelijke garanties.
