Le vertige de la circularité : lecture de l'œuvre de Sławomir Mrożek

Résumé Pl

W wirze błędnego koła : łektura dzieł Sławomira Mrożka W oparciu o współczesne badania pragmatyki lingwistycznej poddano analizie zabiegi stylistyczne użyte po raz pierwszy przez Sławomira Mrożka w jego utworach satyrycznych. To właśnie w satyrze Mrozek odkrył granice prawdziwości ludzkiej mowy oraz zgłębił szczególną rolę języka, jego siłę przekonywania. Stał się on w ten sposób mistrzem przeróżnych gier językowych, mając zarazem gorzką świadomość faktu, że język — to najdoskonalsze narzędzie człowieka — nosi w sobie od samego początku skazę błędnego koła. Walcząc z kłamstwem, autor zrozumiał, że człowiek nie dysponuje środkami zapewniającymi mu dostęp do absolutnej prawdy. Co gorsza, dążenie do posiadania takiej prawdy, w historycznym rozwoju myśli filozoficznej, doprowadzało nieraz do okrutnych zbrodni. Człowiekowi pozostaje więc zaledwie trzeźwe spojrzenie na własny los, ciągła krytyka własnych myśli i poczynań oraz uczciwość bez żadnej nagrody. Toteż w toku rozwoju twórczości Mrożka problemy społeczne i polityczne stają się tylko szczgólnym przypadkiem pośród wielu innych bardziej zasadniczych trudności, z którymi trzeba się borykać po to, by nadać sens własnemu życiu. Problematyka ta najwyraźniej zarysowuje się w sztukach Ambasador i Alfa, które — zbudowane na pozór wokół tematów politycznych — stawiają przede wszystkim pytania natury moralnej i metafizycznej. Jeden z teoretyków pragmatyki językowej określił ironię jako «ostatnie schronienie dla wolności indywidualnej w sferze mowy» (A. Berrendonner, 1981). Jako szermierz wolności indywidualnej, S. Mrozek jest przede wszystkim mistrzem ironii. Posługuje się przy tym niebywałą rozmaitością motywów i stylów, często nieuchwytną dła krytyki.