« Les défunts attendent… » la mémoire traumatisante de l’hellénisme en Anatolie ottomane dans les débats publics grecs après le traité de Lausanne

Résumé Fr En El

 : l’objectif de cet article est d’esquisser une généalogie de la gestion de la mémoire traumatisante des réfugiés chrétiens grec-orthodoxes de l’Anatolie dans les discussions historiographiques et publiques au sein de la société grecque après 1923. Cette mémoire renvoie à la fois à la violence physique qu’ils ont subie par les Jeunes-Turcs et les kémalistes pendant la période 1914-1922 ainsi qu’aux politiques de discrimination et d’exclusion sociale rencontrées après leur installation en Grèce. Cette mémoire véhiculée pendant longtemps dans le milieu familial et associatif investit l’espace public à partir des années 1980. À cette occasion, la « success-story » d’une intégration harmonieuse au sein de la société grecque est remise en question. Par ailleurs, les porteurs de cette mémoire militent pour la reconnaissance du caractère génocidaire des politiques de déportation et d’extermination en Anatolie entre 1914 et 1922. Deux lois sont votées dans ce sens par le Parlement grec en 1994 et en 1998. Les débats opposant défenseurs et détracteurs cristallisent des crispations au sein de la société grecque autour de la perception de ce passé et donnent lieu à des batailles mémorielles et à l’instrumentalisation de la mémoire.

: this article aims at drawing a genealogy of how the traumatic memory of Greek-orthodox refugees from Ottoman Anatolia, has been handled within public and historiographic discussions inside the Greek society after the 1923 Lausanne Treaty. Such a memory, reflects both the physical violence suffered on behalf of the Young-Turks and Kemalists during 1914-1922, and the politics of discrimination and social exclusion after their arrival in Greece. This memory conveyed for a long time within the family and community environment, since the 1980s, it invests also the public space. In such a context, the “success story” of an harmonious integration is challenged. Moreover, the vectors of this memory are fighting for a public acknowledgement of the genocidal character of mass deportation and extermination policies taking place in Anatolia between 1914 and 1922. Two laws were voted on 1994 and on 1998 by the Greek Parliament in this perspective. The debates opposing defenders and critics, are crystallizing tensions within Greek society concerning the perception of this past, and they are leading to memory battles as well as memory of the past being instrumentalised.

Περίληψη: ο σκοπός αυτού του άρθρου είναι να σκιαγραφήσει μία γενεαλογία της διαχείρισης της τραυματικής μνήμης των ελληνο-ορθόδοξων πληθυσμών της Ανατολίας, στις δημόσιες και ιστοριογραφικές συζητήσεις που έλαβαν χώρα στην ελληνική κοινωνία μετά από τη Συνθήκη της Λωζάνης. Η συγκεκριμένη μνήμη παραπέμπει τόσο στη φυσική βία που οι εν λόγω πληθυσμοί υπέστησαν από τους Νεότουρκους και τους Κεμαλιστές κατά την περίοδο 1914-1922, όσο και στις πολιτικές διάκρισης και κοινωνικού αποκλεισμού που αντιμετώπισαν ύστερα από την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα. Η μνήμη αυτή, περιορισμένη σε πρώτο χρόνο και για μεγάλο χρονικό διάστημα, στον οικογενειακό και κοινοτικό χώρο, αναδεικνύεται στο δημόσιο χώρο από τη δεκαετία του 1980. Με αφορμή αυτή την ανάδειξη, αμφισβητείται το «success story» μιας υποτιθέμενης αρμονικής ένταξης στην ελληνική κοινωνία. Επιπλέον, οι φορείς αυτής της μνήμης επιδιώκουν να αναγνωριστεί ο χαρακτηρισμός ως γενοκτονία για τις πολιτικές εκτοπισμού και εξολόθρευσης στην Οθωμανική Ανατολία την περίοδο 1914-1922. Δύο νόμοι που ψηφίζονται από το ελληνικό Κοινοβούλιο, το 1994 και το 1998 συνάδουν προς αυτή την κατεύθυνση. Οι διαξιφισμοί ανάμεσα σε υποστηρικτές και επικριτές τους, αντανακλούν τις εντάσεις στα πλαίσια της ελληνικής κοινωνίας σχετικά με την πρόσληψη του παρελθόντος και οδηγούν σε διαμάχες γύρω από θέματα μνήμης καθώς και σε εργαλειοποίηση της συγκεκριμένης μνήμης.