Amour, vengeance, mort : les fantômes dans la littérature et le cinéma contemporains thaïlandais

Résumé Fr En Th

En Thaïlande, les fantômes (devrait-on dire, comme P.-B Lafont, les génies ?) sont partout. Ils n’ont pas à voir uniquement avec des pratiques cultuelles liées aux cultes chtoniens sud-est asiatiques, ils sont partie intégrante de la vie quotidienne et culturelle des Thaïlandais. En siamois, on emploie le mot /phĭː/ (fantôme, esprit) dans de nombreuses expressions, /phĭː sùʔra:/ ou /phĭː pháʔnan/ par exemple, pour désigner des personnes obsédées par l’alcool ou le jeu, comme si elles étaient possédées par un esprit maléfique. La littérature classique et, plus encore, contemporaine, exploite ce thème dans nouvelles et romans : le maître du genre est Hem Vejchakorn, auteur de dizaines d’œuvres, tandis que le cinéma contemporain s’est accaparé, entre autres, la fameuse légende de Nang Nak, histoire d’amour éternel, adaptée une vingtaine de fois (feuilletons télévisés, films et même comédie musicale). Les fantômes qui hantent les Thaïlandais et dont ils se délectent avec terreur ne sont en fait que le reflet, ou l’expression, de leurs propres désirs. Ce sont des sentiments universels, l’amour, la passion, la colère ou même la vengeance qui sont les véritables protagonistes de ces histoires effrayantes. Dans une telle optique, le fantôme pourrait être en quelque sorte notre double, notre représentant dans un au-delà dont nous craignons tout, dès que nous sommes conscients de nos tares. Ne faut-il pas alors y voir, plus que des croyances indigènes, la trace omniprésente du bouddhisme ?

In Thailand, ghosts (or should we call them “genies” like P.-B. Lafont?) are everywhere. They are not only related to the religious customs associated with the South-Eastern infernal worships, but are an integral part of the everyday and cultural life of the Thais. In Siamese, the word /phĭː/ (ghost, spirit) is used in many expressions, /phĭː sùʔra:/ ou /phĭː pháʔnan/ for example, to refer to persons who are obsessed by alcohol or gambling, as if they were possessed by an evil spirit. Classical and, even more, contemporary literature, expands this topic in short stories and novels: the master of this genre is Hem Vejchakorn, author of dozens of works, while contemporary cinema has taken up, among others, the famous legend of Nang Nak, a story of eternal love, which have been adapted around twenty times (TV series, films and even a musical).The ghosts who haunt the Thais and whom they enjoy with terror are only the reflection, or the expression, of their own desires. Universal feelings, like love, passion, anger or even revenge are the leading roles of these frightening stories. In this perspective, we think that ghosts, in a way, could be our double, our representative in a next life which we are largely afraid of as soon as we are aware of our sins. Should we not recognize in it, rather than some indigenous beliefs, the pervasive mark of Buddhism?

สำหรับประเทศไทย ผีหรือที่ศาตราจารย์ปิแยร์-แบร์นาร์ด ลาฟง เรียกว่าภูตมีอยู่ทุกหนทุกแห่ง ทั้งนี้ไม่ได้หมายถึงภูตผีที่ปรากฎในพิธีกรรมต่างๆตามความเชื่อของชาวอุษาอาคเนย์เท่านั้น แต่เรื่องภูติผีปีศาจนั้นเป็นสิ่งหนึ่งและส่วนหนึ่งวัฒนธรรมและชีวิตประจำวันของคนไทย ในภาษาไทยคำว่าผีปรากฎอยู่ในคำศัพท์หลายๆคำ เช่น ผีสุรา ผีพนัน ซึ่งหมายถึงคนที่ติดสิ่งมึนเมาหรือการพนันมากราวกับว่าถูกวิญญาณชั่วร้ายสิงสู่ ในวรรณคดีและโดยเฉพาะวรรณกรรมร่วมสมัย เรื่องผีและวิญญาณเป็นหัวข้อหนึ่งที่เราพบได้ในเรื่องสั้นและนวนิยายซึ่งเหม เวชกร ถือได้ว่าเป็นบรมครูของวรรณกรรมเขย่าขวัญ สำหรับภาพยนตร์นั้น เรื่องราวเกี่ยวผีเป็นที่นิยมชมชอบของคนไทย แต่เรื่องที่ถือว่าเป็นที่รู้จักและแพร่หลายมากที่สุดก็คงจะเป็นตำนานนางนาก เพราะมีการนำมาดัดแปลงในรูปแบบต่างๆทั้งละครโทรทัศน์ ภาพยนตร์ หรือแม้กระทั่งละครเพลงร่วมสมัยแบบตะวันตกหากแต่ว่าภูตผีปีศาจที่หลอกหลอนเรานั้น แท้ที่จริงแล้วก็อาจจะเป็นแค่ภาพสะท้อนความรู้สึกและจิตสำนึกของเรา ไม่จะเป็นความรัก ความหลง ความโกรธหรือความพยาบาทที่ถ่ายทอดออกมาในตัวละครหลักของเราสยองขวัญเหล่านั้น เมื่อพิจารณาเช่นนี้ผีก็คือภาพสะท้อนของหรือตัวแทนของเราในโลกหน้าซึ่งความกลัวนั้นแท้จริงก็อาจเป็นความเกรงกลัวต่อบาปกรรมที่เรากระทำ ดังนั้นเรื่องภูตผีและวิญญาณก็อาจจะไม่เป็นเพียงเรื่องของความเชื่อหรือพุทธศาสนาแต่เพียงถ่ายเดียว