L’Hellénisme pontique et sa diaspora : les territoires de la mémoire

Résumé Fr En El

Les Grecs pontiques ont au sein de l’Hellénisme une identité très forte liée à la singularité de leur territoire d’origine qu’ils ont dû quitter lors de l’échange des populations édicté par le traité de Lausanne (1923). Réfugiés, vivant depuis lors en diaspora en Grèce et dans le monde (Russie, Amérique, Allemagne, Australie), ils ont constitué un espace-réseau transnational dans lequel ils ont aménagé des lieux de mémoire (églises, monastères, monuments commémoratifs) porteurs d’une iconographie très riche. Leurs réseaux associatifs actifs (fédérations, congrès) assurent la transmission de leur identité fondée sur une continuité de leur histoire depuis l’Empire byzantin de Trébizonde et, depuis 1988, sur la revendication de la reconnaissance du « génocide » (1919‑1923) dont ils ont été victimes. Le héros pontique, l’icône de Panagia Sumela, la lyre, les danses et leur langue (le dialecte pontique) qui s’exprime à travers les chansons et le théâtre, sont les points forts de cette iconographie support de leur revendication d’un « droit et d’un devoir de mémoire ».

The Pontic Greeks have within the Hellenism a very strong identity related to the singularity of their territory of origin which they had to leave during the exchange of the populations enacted by the treaty of Lausanne (1923). Refugees, alive since then as a diaspora in Greece and in the world (Russia, America, Germany, Australia), they constituted a transnational space-network in which they arranged places of memory (churches, monasteries, memorials) carrying a very rich iconography. Their active associative networks (federations, congresses) ensure the transmission of their identity based on a continuity of their history since the Byzantine empire of Trebizond and, since 1888, on the claim of the recognition of the “genocide” (1919‑1923) of which they were victims. The pontic hero, the icon of Panagia Sumela, the lyre, the dances and their language (the pontic dialect) which is expressed through the songs and the theatre, are the strong points of this iconography support of their claim of “a right and a duty to remember”.

Οι Έλληνες του Πόντου έχουν μέσα στον Ελληνισμό μια ισχυρή ταυτότητα που συνδέεται με την μοναδικότητα του αρχικού έδαφός τους που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν κατά την ανταλλαγή των πληθυσμών που θεσπίστηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης (1923). Οι πρόσφυγες που ζουν από τότε σε διασπορά στην Ελλάδα και στον κόσμο (Ρωσία, Αμερική, Γερμανία, Αυστραλία), διαμόρφωσαν ένα διεθνικό‑δίκτυο‑χώρο στον οποίο έχτισαν τόπους μνήμης (εκκλησίες, μοναστήρια, μνημεία) με μια πολύ πλούσια εικονογραφία. Τα δραστήρια συνειρμική δίκτυά τους (ομοσπονδίες, Συνέδρια) εξασφαλίζουν τη μετάδοση της ταυτότητάς τους με βάση την συνέχεια της ιστορίας τους από την Βυζαντινή Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας και, από το 1888, το αίτημα της αναγνώρισης της «γενοκτονίας» (1919‑1923) της οποίας ήταν θύματα. Ο Πόντιος ήρωας, η εικόνα της Παναγίας Σουμελά, η λύρα, οι χοροί και η γλώσσα (η ποντιακή διάλεκτος), η οποία εκφράζεται μέσα από τραγούδια και το θέατρο, είναι τα δυνατά σημεία αυτής της εικονογραφίας που υποστηρίζει την αξίωσή τους για το «Δικαίωμα και την υποχρέωση αναμνήσεως».