De Rechtvaardigen onder de naties in een pedagogische context

Résumé Nl Fr

De Rechtvaardigen onder de naties treden steeds meer op de voorgrond in de herinneringscultuur, het artikel onderzoekt echter de kansen en vooral de risico’s die gepaard gaan met de inzet van de figuur van de Rechtvaardige in een pedagogische context, met Zwitserland als voorbeeld. Bij de Rechtvaardigen zijn niet alle actoren opgenomen die verbonden zijn met de reddingsacties ten tijde van de Shoah. Ook Joden en talrijke helden zonder naam, actief op de achtergrond, horen er namelijk bij. De leerlingen gaan de reddingsacties op die manier te simplistisch interpreteren. Toch nodigt een daad van moed en altruïsme waarvoor de Rechtvaardige symbool staat, de leerlingen uit om te reflecteren over individuele keuzen. Het artikel toont vervolgens aan dat het begrip Zwitserse Rechtvaardige, maar evengoed Rechtvaardige uit een ander land, verre van vanzelfsprekend is en dat een volledige en onweerlegbare lijst per land niet bestaat. Tot slot stelt de auteur vragen bij voorbeeldfiguren, gaande van Raoul Wallenberg tot Oscar Schindler, met een omweg over de Zwitsers Paul Grüninger en Carl Lutz. Die beide laatsten zijn als ambtenaren die actief waren in Zwitserland en Hongarije, totaal niet representatief voor zowat zeventig Rechtvaardigen met de Zwitserse nationaliteit gedurende de Shoah. Twee derde van hen was actief in Frankrijk en de helft van die Rechtvaardigen bestond uit vrouwen. Als je je concentreert op de grote figuren, loop je gevaar onbereikbare idealen voor te stellen en bij de leerling de indruk te wekken dat elke altruïstische daad gemediatiseerd moet worden om te worden erkend. Het artikel toont tot slot aan dat geschiedschrijving en herinneringswerk altijd een context en de juiste proporties vereisen, wanneer precieze cijfers ontbreken.

Alors que les Justes parmi les Nations occupent une place grandissante dans le travail de mémoire, l’article examine les chances et surtout les risques liés à l’utilisation de la figure de Justes dans un contexte pédagogique, à partir de l’exemple suisse. Les Justes n’englobent pas l’ensemble des acteurs liés au sauvetage durant la Shoah, parmi lesquels on compte également des Juifs et une foule d’anonymes restés dans l’ombre. Les élèves peuvent ainsi avoir une interprétation réductrice du sauvetage. Néanmoins, l’acte de courage altruiste dont le Juste est le symbole invite les élèves à réfléchir sur des choix individuels possibles. L’article montre ensuite que la notion de Justes suisses – comme celle de Justes d’autres pays – n’a rien d’évident et qu’on ne peut pas établir de liste complète et indiscutable par pays. Enfin, l’auteur s’interroge sur les figures exemplaires, de Raoul Wallenberg à Oscar Schindler, en passant par les Suisses Paul Grüninger et Carl Lutz. Ces deux derniers, des fonctionnaires ayant agi en Suisse et en Hongrie, ne sont en rien représentatifs de la septantaine de Justes qui possédaient la nationalité suisse durant la Shoah : les deux tiers d’entre eux ont agi en France, et la moitié de ces Justes étaient des femmes. Se focaliser sur les grandes figures comporte le danger de présenter des idéaux inatteignables, mais aussi que l’élève considère que toute action altruiste doit être médiatisée pour être reconnue. L’article montre enfin que l’écriture de l’histoire et le travail de mémoire requièrent toujours des mises en contexte et des proportions – à défaut de chiffres précis.