La désillusion européenne de deux écrivains francophones : M. Kundera et V. Alexakis La désillusion européenne de deux écrivains francophones : M. Kundera et V. Alexakis El Fr

Résumé El Fr

Η απογοήτευση για την Ευρώπη μέσα από το βλέμμα δύο γαλλόφωνων συγγραφέων: του Μ. Κούντερα και του Β. Αλεξάκη Παρόλο που πρόκειται για δύο συγγραφείς διαφορετικού ύφους και κουλτούρας, θα επικεντρώσουμε την προσπάθειά μας στο να διακρίνουμε, εκτός από ομοιότητες στα βιώματά τους, το κοινό τους όραμα για το ευρωπαϊκό ιδεώδες. Και αυτό επειδή οι δύο μυθιστοριογράφοι, γαλουχημένοι από τον κλασικό ανθρωπισμό, ιδίως όπως αυτός διαδόθηκε και εκφράστηκε μέσω του γαλλικού Διαφωτισμού, πίστεψαν στη δημοκρατική ιδεαλιστική ιδέα της Ευρώπης. Γι’ αυτό βρήκαν ιδεολογικό καταφύγιο στη Γαλλία, επέλεξαν ως γλώσσα γραφής τα γαλλικά και παρακολούθησαν ελεύθερα από το Παρίσι την εξέλιξη της κοινωνικής κατάστασης στις χώρες τους. Με άλλα λόγια, έκαναν τα πάντα για να προσανατολίσουν το κοινό τους –εθνικό, γαλλόφωνο και ευρωπαϊκό– στον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στην κοινωνική πρόοδο πέρα από τις φιλελεύθερες αστικές απόψεις μιας Ευρώπης που διστάζει μεταξύ του αμερικανικού φιλελεύθερου καπιταλισμού και του σοβιετικού σοσιαλισμού, καταδικάζοντας κάθε μορφή ολοκληρωτισμού. Αν ο Μίλαν Κούντερα βίωσε τη δικτατορία του προλεταριάτου, ο Βασίλης Αλεξάκης βίωσε τη δικτατορία των Συνταγματαρχών. Και οι δύο βρέθηκαν αντιμέτωποι, από τη μία, με το φαντασιακό και, από την άλλη, με τη σκληρή πραγματικότητα των χωρών τους, χωρίς να απουσιάζουν, ωστόσο, μεγάλες διαφορές, τόσο στην επιλογή των θεμάτων των έργων τους όσο και στο στιλ τους. Αλλά οι δύο πεζογράφοι είχαν πάντα τον ίδιο στόχο: τον ανθρωπισμό και την τέχνη του μυθιστορήματος, όχι για να αναδείξουν κοινωνικοπολιτικές θέσεις, αλλά για να τονίσουν ότι οι χώρες τους ήταν πάνω από όλα ευρωπαϊκές, παρά τα σοβαρά μειονεκτήματα των θεσμών τους. Και οι δύο ακολούθησαν το παράδειγμα του Θερβάντες, επιχειρώντας να εκφράσουν τις σκέψεις τους με ειρωνεία, σαρκασμό και ανέκδοτα, εκφραστικά μέσα που χρησιμοποίησαν κατά βούληση αυτοί οι δύο συγγραφείς. Κατόρθωσαν να πετύχουν τους στόχους τους; Ο Κούντερα, απογοητεύοντας την Ευρώπη καθώς εξελίχθηκε σε αντικομμουνιστή συγγραφέα, αρκέστηκε να παραμείνει ο βουβός διανοούμενος που, μεταξύ άλλων, κατήγγειλε τα ευρωπαϊκά «λάθη» ή τις «ενοχές», πεπεισμένος ότι οι χώρες του ευρωπαϊκού χώρου μπορούν να δώσουν ώθηση στην παλαιά Ευρώπη. Αντίθετα, ο Αλεξάκης, αρνούμενος να καταφύγει στην πλούσια πολιτισμική κληρονομιά της καταγωγής του, προτίμησε να παρουσιάσει την πορεία της χώρας του προς το «ευρωπαϊκό όνειρό» της, ασκώντας κριτική στις παλιές εθνικές και ευρωπαϊκές πρακτικές που επιβράδυναν την πορεία της Ευρώπης. Ασφαλώς, και οι δύο αντιτάχθηκαν τόσο στον θρησκευτικό όσο και στον ιδεολογικό φανατισμό, ενώ εμφανίζονται εξίσου επικριτικοί σε αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον.

Bien qu’il s’agisse de deux écrivains de style et de culture différentes, nous porterons notre effort, à discerner, à part leurs ressemblances biographiques, à leur vision commune pour l’idéal européen. Et cela, parce que les deux romanciers, nourris de l’humanisme classique, en particulier tel qu’il a été répandu et exprimé par l’esprit français dès l’Âge des lumières, ils ont cru à l’idée idéaliste démocratique de l’Europe. Pour cette raison ils ont trouvé refuge idéologique en France, ils ont choisi d’écrire en français, ils ont suivi de Paris, sans la moindre intervention, l’évolution de la situation sociale de leurs pays, ils ont, en un mot, tout fait pour orienter leur public - national, francophone et européen- vers le respect des droits de l’homme, vers un progrès social au-dessus des vues libérales bourgeoises d’une Europe hésitante entre le capitalisme libéral américain et le socialisme soviétique, condamnant toute forme de totalitarisme. Si Milan Kundera a connu la dictature du prolétariat, Vassilis Alexakis a vécu la dictature des Colonels ; tous les deux ont été épris entre leur imaginaire et la cruelle réalité de leurs pays, de leurs situations, présentant bien sûr de grandes différences, aussi bien au choix des sujets de leurs œuvres qu’à leurs styles. Mais les deux romanciers ont toujours visé au même objectif : l’humanisme et l’art du roman pour faire émerger, non pas des positions socio-politiques, mais de souligner que leurs pays respectifs étaient avant tout européens malgré les graves défauts de leurs institutions. Tous les deux prétendaient être des écrivains descendant de Cervantes, essayant d’exprimer leur pensée via l’ironie, le sarcasme et l’anecdote, moyens utilisés à volonté par ces deux auteurs. Sont-ils parvenus à réaliser leurs buts ?  Kundera, ayant déçu l’Europe de ne pas devenir un écrivain anti-communiste, s’est plu à rester l’intellectuel muet qui entre autres a souligné les « erreurs » ou les « culpabilités » européennes, convaincu que les pays de la périphérie européenne peuvent apporter un élan à la vieille Europe, tandis qu’Alexakis, refusant d’utiliser le richissime patrimoine de ses origines, mit l’accent de présenter son pays en marche vers son « rêve européen » et d’apporter une critique sur les vieilles pratiques nationales et européennes qui freinaient l’accomplissement de l’Europe. À coup sûr, ils s’opposaient au fanatisme aussi bien religieux qu’idéologique, y compris à l’intégrité politique de plusieurs décisions de l’U.E.