AN UNUSUAL TOURMALINE COMPOSITION FROM SITHONIA PENINSULA (NORTHERN GREECE)

Résumé El En

Η ποικιλία και το εύρος των υποκαταστάσεων που παρουσιάζονται στην ομάδα του τουρμαλίνη, κυρίως στις θέσεις Ζ, Υ και Χ, καθιστά δυνατό τον προσδιορισμό ενός σημαντικού αριθμού πραγματικών και υποθετικών ακραίων μελών. Βέβαια σε μερικές περιπτώσεις αυτό δεν είναι τόσο εύκολο. Ωστόσο, ο προσδιορισμός της % χημικής σύστασης του βοηθά στον καθορισμό παραμέτρων που σχετίζονται με το περιβάλλον γέννεσής του. Σε αυτή την εργασία παρατίθεται η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για τον προσδιορισμό των συστατικών μιας σύνθετης μορφής τουρμαλίνη που απαντά στη χερσόνησο της Σιθωνίας. Ο τουρμαλίνης αυτός, που έχει υπιδιόμορφο ή πιο συχνά αλλοτριόμορφο σχήμα, εντοπίστηκε να γεμίζει με πλήθος μικρών κρυστάλλων του παράλληλες μικρο-διακλάσεις στον χαλαζιακό πυρήνα πηγματιτικής φλέβας. Η σύσταση του οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πρόκειται μάλλον για μέλος ασυνήθους στερεού διαλύματος. Χαρακτηρίζεται από σημαντικό έλλειμμα ΑΙ ( ΑΙ < 6 apfu), υψηλές ποσότητες μαγνησίου και σιδήρου με Mg > Fe και Να που υπερτερεί στη θέση Χ. Με βάση τη σύσταση και το χημισμό του κρυστάλλου, θεωρείται ότι το Mg και ο Fe σχετίζονται με μέλος της σειράς ουβίτη - φερουβίτη, ενώ ένα σημαντικό μέρος του ολικού σιδήρου σε τρισθενή μορφή δίνει ένα ποβονδραϊτικό συστατικό, σύμφωνα επίσης και με το Να στην θέση Χ. Αυτά τα δεδομένα, σε συνδυασμό με το θεωρητικό υπολογισμό του αθροίσματος των δεσμών σθένους που επιτρέπει τον προσδιορισμό της παρουσίας ανιόντων OH στη θέση W, μας ενισχύει την άποψη ότι ο τουρμαλίνης της Σιθωνίας ανήκει σε νέα ποικιλία με ονομασία νατρούχος ποβονδραϊτικός υδροξυλ- ουβίτης-φερουβίτης. Με βάση τη σύσταση, τη δομή και τις τάσεις ζώνωσης που παρουσιάζουν τα κύρια στοιχεία των θέσεων Υ και Χ, αυτός ο τουρμαλίνης μπορεί να θεωρηθεί ως μετα-μαγματικής γένεσης, πιθανά με τη συνδρομή υδροθερμικών ρευστών.

The variety and wideness of substitutions shown by tourmaline group, mainly in the Ζ, Y and X sites, make possible a high number of real and hypothetical endmembers. However in some cases it is not so obvious to determine to what endmembers to refer to, but the wide stability field of tourmaline and its occurrence in different geological environments make useful to define the composition as percentages of end-members to trace back to its genesis. In this paper the followed procedure to identify the components of a complex tourmaline is given. During a study on the granitoid intrusions outcropping on Sithonia, Chalkidiki Peninsula (Northern Greece), a swarm of very small crystals of tourmaline, subhedral or more often allotriomorphic, has been found as stuffing of subparallel micro fractures in the quartz core of a pegmatite dike. Their composition, analysed by EMPA, turns out to be rather unusual and not satisfactorily referable to so far proposed solid solutions. It is characterized by remarkable Al deficiency (ZAl < 6 apfu), high amounts of magnesium and iron with Mg > Fe and Να dominating X site. On the basis of compositional and crystal-chemical evidences, supported by previous literature, it was hypothesized that Mg and Fe have to be referred to an uvite — feruvite component, while the considerable part of total iron in its trivalent oxidation state yields a povondraitic component according also with Na in X site. These data, coupled with a theoretical evaluation of bond valence sum (B VS) that allowed inferring the presence of OFT anions in the W site, make reasonable to consider Sithonia tourmaline as the new variety sodian povondraitic hydroxil uviteferuvite. On the basis of its composition, of its fabric and of the oscillatory trends shown by the main elements of Y and X sites, this tourmaline may be considered post magmatic likely of hydrothermal genesis.