Ombres et Lumières. La sculpture hellénistique polychrome et dorée de Délos : bilan méthodologique et historique

Résumé Fr En El

Notre connaissance de la polychromie de la sculpture hellénistique de Délos bénéficie aujourd’hui des fruits d’une recherche interdisciplinaire conduite pendant près de dix ans. On esquisse ici un bilan critique des méthodes utilisées pour la caractériser, en matière de détection, d’analyse et d’interprétation des vestiges chromatiques. Le recours systématique et conjoint au vidéomicroscope et à la spectrométrie de fluorescence X a fait ses preuves. Ce protocole permet aujourd’hui d’apprécier dans toute sa richesse la « palette délienne ». L’observation microstratigraphique des couches et des sous-couches picturales mises en évidence documente les gestes du peintre comme du doreur à la feuille. Elle permet aussi de reconnaître dans certains cas de vraies techniques picturales, au sein desquelles les jeux d’ombre et de lumière occupent une place inédite et inattendue. Une telle virtuosité oblige à poser en des termes nouveaux les questions des contextes de réception de ces sculptures peintes et dorées. Pour autant, en dépit des « lumières » qu’apporte le recours aux différentes méthodes précitées, bien des questions restent aujourd’hui encore dans l’ombre. On en dresse ici la liste, appelée à disparaître progressivement au fil des progrès de la recherche.

About ten years of an interdiciplinary research on the polychromy of the Hellenistic sculpture in Delos led to a broader understanding of its success, richness and subtleness during the Hellenistic Period. It also gives our methodology for evidencing, analyzing and interpretating polychrome or gold remains on marble the opportunity to be evaluated. Videomicroscopy and X-ray fluorescence spectrometry had proved their efficiency. By combining them, we better know the colour palette used by painters in Delos. A systematic microstratigraphic close examination of layers and underlayers evidenced both antique painting and gilding processes on marble and stone. The high definition observation of coloured remains revealed in some cases the presence of real pictorial techniques, such as light and shadow effects, which were much more present and central than one would expected. Such virtuosity leads to new questions like the contexts in which these hight quality polychrome and or gilded statues were exhibited. However, despite these progresses, many questions remain today in the shadow. We list them below, hoping that the progress of such researches in the future will elucidate them.

Η γνώση που διαθέτουμε σήμερα για την πολυχρωμία της ελληνιστικής γλυπτικής της Δήλου ενισχύθηκε από μια διεπιστημονική έρευνα, που διεξαγόταν για δέκα σχεδόν χρόνια. Κάνουμε εδώ έναν κριτικό απολογισμό των μεθόδων που χρησιμοποιήθηκαν για τον εντοπισμό, την ανάλυση και την ερμηνεία των καταλοίπων των χρωμάτων. Η συστηματική χρήση του βιντεομικροσκοπίου και της φασματοσκοπίας φθορισμού ακτίνων Χ, απέδειξε τη χρησιμότητά της. Το πρωτόκολλο αυτό μας επιτρέπει σήμερα να εκτιμήσουμε σε όλο της το φάσμα τον πλούτο της δηλιακής παλέτας χρωμάτων. Η μικροστρωματογραφική παρατήρηση των ζωγραφικών στρωμάτων και υποστρωμάτων που ήλθαν στο φως τεκμηριώνει την εργασία του ζωγράφου και του επιχρυσωτή. Σε μερικές περιπτώσεις μάλιστα, επιτρέπει να αναγνωρίσουμε αληθινές τεχνικές ζωγραφικής, στα πλαίσια των οποίων το παιχνίδι της φωτοσκίασης κατέχει μια πρωτόγνωρη και αναπάντεχη θέση. Μια τέτοια δεξιοτεχνία μας υποχρεώνει να θέσουμε σε νέες βάσεις το ζήτημα της έκθεσης των χρωματιστών και επιχρυσωμένων αυτών γλυπτών. Ωστόσο, και παρά τη συμβολή των μεθόδων που προαναφέρθηκαν, πολλά ερωτήματα παραμένουν σήμερα αναπάντητα. Τα ερωτήματα αυτά απαριθμούνται και πιστεύουμε ότι θα απαντηθούν όσο η έρευνα εξελίσσεται.