Onderzoek en restauratie van twaalf schilderijen met het leven van de heilige Rochus uit de Sint-Jacobskerk in Antwerpen (1517)

Résumé Fr Nl En

À la suite de la campagne de conservation-restauration des peintures illustrant la Vie de saint Roch (1517) provenant de l’église Saint-Jacques d’Anvers, l’IRPA a mené une étude interdisciplinaire ayant livré de nouvelles données intéressantes. Les douze panneaux peuvent fonctionner en un polyptyque structuré en trois registres de quatre panneaux chacun. Il faut certes tenir compte des différences manifestes entre les panneaux du registre supérieur et ceux du registre inférieur. Les épisodes de la vie du saint sont représentés sur les panneaux intérieurs selon le texte d’un incunable de 1482-1488. Les figures aux revers témoignent de la dévotion aux saints antipesteux et aux saints patrons locaux. C’est probablement la Confrérie de Saint-Roch qui en fit la commande, sous l’impulsion ou non de la famille Imhoff de Nuremberg, du moins avec son soutien. Au début du XXe siècle, la série fut d’abord attribuée à Bernard van Orley, puis à Valentin et Everard van Orley. Récemment, on mentionna aussi le nom du peintre Hendrik van Wueluwe, doyen de la guilde de Saint-Luc et concepteur de l’autel de Saint-Roch, mais des éléments de comparaison manquent encore pour ce dernier. Des détails iconographiques permettent d’établir un lien avec le Maître de Saint Michel, issu de l’entourage de Van Orley, ainsi qu’avec les tapisseries de Notre-Dame du Sablon. L’église du Sablon apparaît d’ailleurs en évidence dans un des tableaux. Enfin, l’article démontre l’influence du protestantisme naissant, auquel les Van Orley se sont montrés sensibles.

Naar aanleiding van de conservatie-restauratie van de schilderijen met het Leven van de H. Rochus (1517) uit de Sint-Jacobskerk te Antwerpen voerde het KIK een multidisciplinair onderzoek dat interessante nieuwe gegevens opleverde. De twaalf panelen kunnen als veelluik in drie registers van telkens vier panelen functioneren; wel moet rekening worden gehouden met afwijkingen tussen de panelen van de twee bovenste registers en die van het onderste register. De episodes van het heiligenleven worden op de binnenzijde voorgesteld volgens de tekst van een incunabel van 14821488. De figuren op de keerzijde getuigen van de devotie tot pestheiligen en lokale patroonheiligen. Waarschijnlijk gaf de Broederschap van de H. Rochus de opdracht om het werk te realiseren, al dan niet onder impuls en met de steun van de Nürnbergse familie Imhoff. In de vroege twintigste eeuw werd de reeks eerst toegeschreven aan Bernard van Orley, later aan Valentijn en Everaert van Orley. Recent werd ook schilder Hendrik van Wueluwe, deken van het Sint-Lucasgilde en tevens bestuurder van het Rochusaltaar, genoemd, maar ook voor hem ontbreekt elk vergelijkingsmateriaal. Iconografische details leggen wel een link met de Meester van de H. Michaël uit de entourage van Van Orley, en met de wandtapijten van de O.-L.-Vrouw van de Zavel. Op één schilderij is de kerk van de Zavel zelfs prominent aanwezig. Ten slotte wordt de invloed aangetoond van het opkomende protestantisme waar de Van Orleys gevoelig voor waren.

Following the conservation-restoration of the paintings of the Life of Saint Roch (1517) from the Sint-Jacobskerk in Antwerp, KIK-IRPA conducted a multidisciplinary study that yielded interesting new data. The 12 panels can function as a polyptych in three registers of four panels each; but with due account taken of the differences between the panels of the two upper and those of the lower register. The episodes of the saints’ life are depicted on the insides, based on the text of an incunable dating from 1482-1488. The figures on the reverse of the panels witness to a devotion to plague and local patron saints. It was probably the Brotherhood of St. Rochus that commissioned the work, possibly at the instigation and with the financial support of the Imhoff family from Nuremberg. In the early 20th century, the series was first attributed to Bernard van Orley, and later to Valentijn and Everaert van Orley. Recently, painter Hendrik van Wueluwe, dean of the Guild of Saint Luke and also warden of the Rochus altar, has been named as the possible painter, but in the absence of any material for comparison. Iconographic details do establish a link with the Master of St. Michael from Van Orley’s entourage, and with the tapestries of Our Lady of the Sablon. In one painting the church of the Sablon is even prominently shown. Finally, the influence of the emerging Protestantism to which the Van Orleys were attracted is demonstrated.