The Turkish and Arabic Versions of the User's Manual of Thomas' Arithmometer Les versions turque et arabe du manuel d'utilisation de l'arithmomètre de Thomas En Fr

Résumé En Fr Tr

Thomas' arithmometer was, from 1851 onwards, the first mechanical calculator in the world to be marketed, and it remained the only one for a long time. It was sold with a brief user's manual in French. Feza Günergun recently discovered and studied a free translation of this manual, which had been translated into Ottoman Turkish. A few years earlier, the author of the present study had discovered an Arabic version of the same manual in Morocco. The purpose of this study is to compare these two translations. The main difference lies in the treatment of the square root, for which the French manual presented two methods. The Moroccan translator retained the classical method only while the Turkish translator preferred the new Toepler-Reuleaux algorithm. One striking common point is that both translators left off the decimal fractions.

L'arithmomètre de Thomas fut, à partir de 1851, la première machine à calculer commercialisée au monde, et il resta la seule pendant longtemps. Il était vendu avec un court manuel d'utilisation en français. Feza Günergun a récemment découvert et étudié une traduction libre de ce manuel en turc ottoman. Quelques années auparavant, l'auteur du présent note avait découvert au Maroc une version arabe du même manuel. Le but de cette note est de comparer ces deux traductions. La différence principale réside dans le traitement de la racine carrée, pour laquelle le manuel français présentait deux méthodes : le traducteur marocain n'a retenu que la méthode classique tandis que le traducteur turc a préféré le nouvel algorithme de Toepler et Reuleaux. Un point commun frappant est que les deux traducteurs ont ignoré les fractions décimales. Mots-clés : arithmomètre de Thomas, méthode de Toepler, Aḥmad al-Ṣuwayrī, Mehmed İzzet.

Thomas aritmometresi, 1851’den itibaren dünya piyasasındaki ilk ticari hesap makinesi olmuş ve bu unvanını uzun süre korumuştur. Aritmometre, Fransızca bir kullanım kılavuzuyla birlikte satılmaktaydı. Yakın zamanda, Feza Günergun bu kılavuzun Osmanlı Türkçesine yapılan serbest çevirisini bulmuş ve incelemişti. Birkaç sene önce, bu makalenin yazarı da aynı kılavuzun Arapça versiyonunu Fas’ta bulmuştu. Bu araştırma notunun amacı, bu iki çeviriyi karşılaştırmaktır. Temel fark, karekök alma işleminde görülmektedir. Bu işlem için Fransızca kılavuzda iki yöntem sunulmuştur: Klasik yöntem ve Toepler-Reuleaux yöntemi. Faslı çevirmenin klasik metodu benimserken, Türk çevirmen ikinci yöntemi yani Töpler-Reuleaux’nun yeni algoritmasını tercih etmiştir. Dikkat çekici ortak nokta ise, her iki çevirmenin de ondalık kesirlerle yapılan işlemleri görmezlikten gelmeleridir.