Απεικονίσεις «ψυχικής ασθένειας» σε αποφάσεις ελληνικών ποινικών δικαστηρίων: Mια ανάλυση λόγου Depictions of “mental illness” in Greek criminal court rulings: Α discourse analysis El En

Résumé El En

Η παρούσα μελέτη διερευνά τις κατασκευές των ατόμων με διάγνωση «ψυχικής ασθένειας» στις αποφάσεις ελληνικών ποινικών δικαστηρίων. Εφαρμόστηκε η προσέγγιση της φουκωικής ανάλυσης λόγου στις αποφάσεις ελληνικών ποινικών δικαστηρίων που δημοσιεύθηκαν τα έτη 2009 έως 2018, για να εντοπιστούν τα κυρίαρχα αποθέματα λόγου που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή της «ψυχικής ασθένειας», καθώς και οι λειτουργίες που επιτελούνται μέσα από τις συγκεκριμένες απεικονίσεις των δραστών και των εγκλημάτων τους στο δικαστικό λόγο. Από την ανάλυση προέκυψαν δύο βασικές κατασκευές. Στην κατασκευή του ακαταλόγιστου «επικίνδυνου ψυχασθενούς», η διασταύρωση του βιοϊατρικού λόγου με το λόγο της επικινδυνότητας σκιαγραφεί το άτομο ως απρόβλεπτο, χωρίς ικανότητα για αυτεπίγνωση, αυτοκαθορισμό και ηθική κρίση. Κατασκευάζοντας την καταλογιστή «εγκληματική προσωπικότητα», η επίδραση της «ψυχικής ασθένειας» στα τετελεσμένα εγκλήματα σχετικοποιείται, καθώς η εγκληματική πράξη ανάγεται στα ψυχολογικά χαρακτηριστικά του ατόμου, που παραβιάζει εσκεμμένα τους κανόνες της κοινωνικά αποδεκτής συμπεριφοράς, παρότι απεικονίζεται ως ικανό για ορθολογικό και ηθικό συλλογισμό. Στα κεντρικά ζητήματα που αναδείχθηκαν συγκαταλέγονται αφενός οι προκατασκευασμένες κατηγοριοποιήσεις των δραστών σε καταλογιστούς ή ακαταλόγιστους, ανάλογα με τον προσδιορισμένο βαθμό αυτενέργειας βάσει ηθικών κριτηρίων, και αφετέρου η επιλεκτική αξιοποίηση του βιοϊατρικού λόγου από το δικαστήριο, που αξιολογεί την ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη άλλοτε ως αντικειμενικό αποδεικτικό στοιχείο και άλλοτε ως αναξιόπιστη γνωμοδότηση.

The present study investigates the constructions of people diagnosed with “mental illness” in Greek criminal court rulings. A Foucauldian discourse analysis approach was applied to criminal court rulings published from 2009 to 2018 to identify dominant discursive resources used to construct “mental illness”, as well as the functions performed by judicial discourse through the specific depictions of perpetrators and their crimes. Two main constructs emerged from the analysis. When constructing the unimputable “dangerous mental patient”, an intersection of biomedical and dangerousness discourses depicts the person as unpredictable, incapable of self-awareness, self-determination, and moral judgment. In the imputable “criminal personality” construction, the impact of “mental illness” on the committed crimes is relativized, since the criminal act is attributed to psychological characteristics of the individual, who is portrayed as deliberately violating the rules of socially acceptable behavior despite being capable of rational thinking and moral reasoning. The central issues that emerged include the pre-constructed categorization of the perpetrators into imputable or non-imputable, according to the determined degree of moral agency, and the selective utilization of biomedical discourse by the court, whereby it evaluates psychiatric expertise sometimes as objective evidence and others as unreliable opinion.