Nekroperformans. O sprawczym oddziaływaniu szczątków w polskiej pamięci kulturowej

Résumé Pl En

Artykuł podejmuje dyskusję z dwoma najważniejszymi modelami pamięci o polskim teatrze: paradygmatem romantycznym uniwersalizującym polską peryferyjność, zaproponowanym przez Leszka Kolankiewicza w Dziadach. Teatrze święta zmarłych (1999) oraz modelem opartym na ustanowieniu równoległości między nowoczesnością a Zagładą, przedstawionym przez Grzegorza Niziołka w Polskim teatrze Zagłady (2013). Wychodząc z założenia, że swoista rywalizacja obu wielkich narracji o polskiej wspólnocie teatralnej prowadzi do przesłaniania innych doświadczeń historycznych, autorka proponuje analizę obecności I wojny światowej w polskiej pamięci kulturowej poprzez uwypuklenie znaczenia materialności rzekomo efemerycznego ciała. Negocjowanie znaczeń między historiozofią teatralną, antropologią i współczesnymi teoriami performatywności archiwów prowadzi autorkę do przedstawienia koncepcji opartej nie na paradygmacie świadectwa, lecz dowodu – resztki, śladu, pozostałości. Dla tej koncepcji kluczowe okazują się pozostające ze sobą w głębokiej korelacji pojęcia: ciało-archiwum i nekroperformans jako kategorie problematyzujące również stosunek badacza do materii archiwalnej, określające jednocześnie konkretną strategię i praktykę pisania historii kultury.

Sajewska enters into dialogue with the two principal models of memory in Polish theatre: the Romantic paradigm that universalizes Poland’s peripheral status a proposed by Leszek Kolankiewicz in Dziady: Teatr święta zmarłych [Dziady: Theatre of the Feast of the Dead, 1999], and the model based on the parallelism between modernity and the Holocaust as established by Grzegorz Niziołek in Polski teatr zagłady [Polish Holocaust Theatre, 2013]. According to Sajewska, the rivalry between these two grand narratives about the Polish theatre community obscures other historical experiences. Her analysis of the presence of World War I in Polish cultural memory emphasizes the materiality of the allegedly ephemeral body. Negotiating meanings between theatrical historiosophy, anthropology and contemporary theories on the performativity of archives, Sajewska proposes a concept that draws not on the paradigm of the testimony but that of evidence – remains, traces, vestiges. Key to these concepts are the correlated notions of the body-archive and necro-performance. These notions problematize the relationship between the researcher and the archive material, while also suggesting a concrete strategy and practice of writing cultural history.